Brigitta Santegoeds, kunstenares en projectleider Kunst en Cultuur van Sevagram, kent het effect van kunst in de langdurige zorg als geen ander. Zij is nauw betrokken bij meerdere projecten waaruit blijkt dat kunst een grote meerwaarde is voor het welzijn van de bewoners. Marita en Brigitta raakten hierover in gesprek:
Marita:
ZonMW gaat onderzoek doen naar de effecten van kunst in de langdurige zorg. Dat lijkt me heel goed en daarom willen we er graag aandacht aan besteden in onze volgende nieuwsbrief eind januari. Er is een persoon aan wie ik meteen moet denken als het over dit onderwerp gaat en dat ben natuurlijk jij. Zou je iets vanuit je eigen ervaring met ons willen delen?
Brigitta:
Natuurlijk vind ik het leuk en bijzonder om een bijdrage te leveren naar de effecten van kunst in de langdurige zorg. Ik kan je zo al een aantal projecten opnoemen waaruit blijkt dat kunst een grote meerwaarde is voor het welzijn van de bewoners.
Het werkt trouwens ook door naar mijn collega’s door het plezier dat zij beleven tijdens de activiteit, de bewoners in een andere omgeving (creatieve omgeving), samen vertellen over bepaalde onderwerpen. En het werkt door: later op de dag of zelfs dagen erna. Het helpt bij het beter contact maken door het hebben van een ingang voor een gesprek.
Marita:
Wat doet het met de bewoners?
Brigitta:
Hun eigen waarde en trots wordt weer aangesproken. Zoals onlangs bij locatie Oosterebeemd, daar werden vol trots de negen kunstwerken onthuld die de bewoners hadden gemaakt. De schilderijen die zij gemaakt hadden waren allen een impressie op de schilderijen van de Gouden eeuw, onder andere van Vermeer, Rembrandt, Ruijsdael etc. Tijdens dit proces kregen zij kunstgeschiedenis over o.a. de V.O.C.-tijd, een beeld hoe men in die tijd leefde en waarom er zo veel kunst werd gemaakt. Daarnaast leerden zij hoe ze zelf een onderwerp op het schilderdoek konden zetten, de schildertechnieken en leerden zij van elkaar. Het proces is namelijk net zo belangrijk als het eindresultaat.
Marita:
Wat een mooi voorbeeld. Maar klinkt ook wel complex. Is het niet te moeilijk?
Brigitta:
Tijdens een van de 6 schildermiddagen waren de bewoners geconcentreerd aan het schilderen. Toen een dochter van een bewoonster naar haar moeder toe kwam met de mededeling dat ze bezoek heeft en dat haar twee zussen er zijn, vroeg de bewoonster een ogenblik: “Ik ben druk aan het schilderen en wil dit onderdeel afmaken”. Uiteindelijk na aandringen van haar dochter legde de bewoonster het penseel neer en ging met haar dochter mee. Ik zei haar gedag en geef aan: ‘Tot de volgende week. Dann gaan we weer verder’. Ze lachte en knikte.
Marita:
Dat geeft inderdaad wel aan dat deze mevrouw helemaal opgegaan is in haar les en schilderkunst.
Brigitta:
Ik merk dat de bewoners die hieraan meedoen een leuke band met elkaar hierdoor hebben, je trekt gezamenlijk op van niets naar iets. Ze hebben een doel en ieder werkt aan zijn/haar eigen gekozen afbeelding. Je ziet ook mooi dat ieder een eigen handschrift heeft. Ook al hebben drie bewoners dezelfde afbeelding, ieder kunstwerk is anders. Dat verwijst tevens ook naar de kunststromingen en kunstenaars waar hun werk op lijkt. Ik begeleid dat door een afbeelding te laten zien vanuit mijn telefoon of van kunstboeken. Dat wat vaak simpel lijkt en niets voorstelt, aldus de bewoners, laat ik dan juist zien in het perspectief van de van kunstwerken en in de stijl die zij schilderen. Dit geeft een boost aan hun eigen meerwaarde.
De gemaakte kunstwerken behandel ik met respect onder andere door een afwerking met een vernislaag. Daarnaast plan ik een datum met mijn collega’s voor de onthulling.
Marita:
Met alle toeters en bellen?
Brigitta: Ja, dit doen we feestelijk met een toespraak, een drankje om te toasten en het werk blijft ook een tijdje prominent in onze Gasterie hangen zodat iedereen de weken kan bekijken. Tevens is er een collage gemaakt van het proces waar allen actief aan gewerkt hebben. Hierdoor krijgt de toeschouwer meteen een beeld welke bewoners hebben meegedaan en de ontspannen sfeer die er was. Bewoners zijn trots tijdens de onthulling en op het eindresultaat. Ik zie ze glimlachen en fier kijken.
Marita:
Wat wordt het volgende project?
Brgitta:
Het volgende kunstproject wordt een ‘Social Sofa’ dat ik in mei start. Dit is een van de kunstprojecten die ik trouwens ook nog op drie andere locaties heb gedaan. Alledrie met verschillende doelgroepen namelijk somatische, dementerende en gecombineerd. Ik kan nog wel een ander kunstproject toelichten: het oppimpen van een oude piano door dementerende bewoners. Dit is weer een ander proces met bijzondere verhalen. De piano wordt binnenkort onthuld! De datum waarop volgt nog.
Marita:
Doe je dat allemaal alleen?
Brigitta:
Nee, ik doe het samen met de persoonlijke begeleiders op verschillende locaties en met mijn collega Ingrid Kerckhoffs. Zij is coördinator Muziek & Cultuur en verzorgt diverse muziekactiviteiten op locaties. Zij ervaart het net zoals ik.
Marita:
Wat is de kracht van het programma?
Brigitta:
Het kunst- en cultuurprogramma bij Sevagram hebben wij structureel weten neer te zetten samen met onze collega’s. Het zijn geen incidentele activiteiten. Het is niet versnipperd en er zijn langdurige connecties tussen kunstenaars en Sevagram. Ik noemde verschillende voordelen en de impact van kunst al eerder. Soms zijn de effecten ook heel praktisch, denk dan aan hoe de kunstwerken bijdragen aan een betere akoestiek.
Gesprek tussen Marita Bossers-Nabben en kunstenares Brigitta Santegoeds ontstond naar aanleiding van het artikel ‘Kunstbeoefening zorgt voor levensplezier van ouderen én minder zorgkosten‘ op MM. Het Lang Leve Kunst Fonds heeft aansluiting gezocht bij het onderzoeksprogramma ‘Kunst en cultuur in de Langdurige zorg en ondersteuning 2019 – 2023’ van ZonMw. Het doel is het verbinden van cultuur aan langdurige zorg en ondersteuning, op een structurele en duurzame manier. De vraag die hierbij centraal staat is: wat zijn de effecten van kunst op de gezondheid en het welbevinden?
Uit het onderzoek komt naar voren dat de waarde van kunstbeoefening voor ouderen grotendeels zit in positieve gevoelens, uitgedaagd worden en diepgaand contact. “Genieten, uitgedaagd worden en plezier beleven zijn centrale aspecten van kwaliteit van leven. Drempels over gaan. Jezelf verbazen, jezelf overstijgen. Toewerken naar een artistiek eindproduct geeft een extra dimensie in deze uitdaging: anderen verwachten iets van je, je levert een prestatie en wordt daardoor gezien en gewaardeerd door anderen. Dit geeft een concreet doel, een gevoel van ertoe doen en daarmee geeft het zin aan het leven”, zo is te lezen in het onderzoek.
